Leonardo DiCaprio, Scorsese’den nefret etmiyor. Taylor Swift hamile olduğunu beyan etmedi. Tom Holland gayet hayatta.
Şayet sahte haberleri okumuyorsanız tabii.
Güvenilmez haber kaynaklarının her zamankinden daha fazla ilgi çekmesiyle birlikte, 2022’de sahte haberlere en çok konu olan ünlü isimleri ortaya çıkarıyoruz.
Bu terimi tercüme ediyoruz elbette, ancak İngilizce’de bu hadise ‘fake news’ olarak biliniyor.
Ama öncelikle, sahte haber nedir?
Gerçek haberleri taklit eden uydurulmuş bilgiler olarak tanımlanan sahte haberin tek amacı, okuyucuların belirli olayları doğru yansıttığına inandırma amacıyla yayılır. Ve sosyal medya sayesinde, sahte haberler hiç olmadığı kadar hızlı yayılabilir.
(Bu, tüm bilgilere erişmenin önemli olmasının nedenlerinden biridir ve VPN indirmek sansürü atlatmanızı sağlayarak size bu konuda yardımcı olabilir)
Ancak “sahte haber” ifadesinin internette ortaya çıkmasının nedenleri çok farklı olabilir. Bir habere veya ihtilaf hâlindeki bir gözleme istinaden ortaya çıkabilir. Hatta bir espri olarak da kullanılabilir. “Sahte haber” ifadesini gördüğümüz her seferde kasıtlı bir aldatmaca olduğunu varsaymamalıyız.
2022’de ‘sahte haber’lere en çok konu olan 20 ünlü
Sosyal medyada “Sahte haber” ifadesiyle en çok anılan ünlüleri, politikacıları ve diğer kamuya mal olmuş kişileri ortaya çıkarmak amacıyla, internet üzerindeki konuşmaları takip etme üzerine uzmanlaşmış bir platform olan Linkfluence’u kullandık.
Her ne kadar sahte haberlere konu olmak ünlü olmayla birlikte gelse de (hatta bazen reklam yapmak isteyen ve ilgi arayan ünlülere faydası olur) çoğu kez onlara olumsuz bir etkisi oluyor.
İşte söz konusu yıldızlarla ilgili “sahte haber” paylaşımlarına kaç kişinin maruz kaldığı dâhil olmak üzere bazı bulgularımız. Bu “sahte haber”lerin paylaşımlar, yeniden paylaşımlar, vs. üzerinden kaç kişiye ulaştığını anlamak için bu maruz kalma durumunu ‘erişim’ olarak belirtiyoruz.
İlişkiler, dolarlar ve divalar “sahte haber”leri kamçılıyor
Tampa Bay Buccaneers’in oyun kurucusu Tom Brady, ABD’nin en büyük spor yıldızlarından biri olabilir. dünyanın geri kalanında ise Brezilyalı süper model Gisele Bündchen ile önceki evliliği nedeniyle tanınıyor. İncelenen Ocak – Ekim 2022 arasındaki dönemde adı “sahte haber” ifadesiyle birlikte geçen paylaşımları gören 72.444.290 kişiyle birlikte listenin en üst sırasında yer alıyor. Onu eski dövüş sporcusu, komedyen ve çok tartışılan podcast sunucusu Joe Rogan (39.276.532) ve dünyanın en zengin insanı ve Twitter’ın yeni sahibi Elon Musk (26.660.800) takip ediyor.
Beyonce, Johnny Depp ve Kim Kardashian gibi ünlüler top 15’i tamamlarken; divaların, ilişkilerinin ve dolarların “sahte haber”lerin en büyük faktörleri olduğu çok açık. Hadi en çok kişiye ulaşan, sahte olduğu herkesçe bilinen hikayelerin yıldızlarına göz atalım.
Tom Holland dördüncü sırada, ardından Kanye West geliyor
Listedeki ilk aktör, Spider-Man‘in yıldızı Tom Holland, dördüncü sırada yer alıyor. 2022’de İngiliz yıldızla ilgili en büyük haber, kız arkadaşı ve aynı zamanda Spider-Man filminde başrolü paylaştığı Zendaya’nın etrafında döndü. Çift, aktif olarak birlikte görüntü vermekten kaçındı ve bu da çiftin ayrıldıkları söylentisine yol açtı.
Ayrıca Holland’ın bu yılın Temmuz ayında bir kuyuya düşüp donarak öldüğünü iddia eden daha tuhaf sahte haberlerden de bahsetmek gerekir. Öldüğü haberi şüphesiz ki gerçek değil ancak söylentinin basitliği ve hızlı yayılması, sahte haberlerin ortaya çıkmasının ne kadar kolay çıkabileceğinin iyi bir örneğini oluşturuyor.
Kanye West‘in sahte haberlere konu olma sırasında beşinci olması pek şaşırtıcı değil. Rapçi ve moda tasarımcısı West, antisemitik yorumları ve komplo teorileri dile getirmesi nedeniyle eleştirilere maruz kaldı.
Her ne kadar Leonardo DiCaprio hakkındaki endüstri haberleri bu yıl göreceli olarak az olsa da özel hayatı, model kız arkadaşından 25’inci doğum gününden birkaç hafta sonra ayrılmasıyla manşetlerden düşmedi ve bu da onu “sahte haber” paylaşımlarında altıncı sıraya taşıdı.
Sahte haber listesinde yedinci sırada Shakira bulunuyor. Bunun muhtemel nedeni İspanyol futbol efsanesi Gerard Piqué ile ayrılığı oldu.
Buna Kolombiyalı şarkıcının son zamanlarda ortaya çıkan İspanya’da vergi kaçırma ithamlarını da ekleyince Shakira hakkındaki sahte haberlerin 2023’te de yayılmaya devam edeceğini düşünebiliriz.
Aktör Will Smith ve şarkıcılar Rihanna ve Taylor Swift, top 10 listemizdeki son üç sırada yer alıyor. Smith’in Oscar ödülleri töreninde Chris Rock’ı tokatlaması ve Rihanna’nın ilk çocuğunu doğurması, yanlış bilgiler için bir ilham kaynağı oldu veya en azından soruların ortaya çıkmasına neden oldu. Swift ise dünyanın en büyük pop yıldızı olmaya devam etti ve özel jetini kullanım şeklinden şarkılarını kendi yazıp yazmadığına kadar her konuda eleştiri oklarının hedefi oldu.
Sahte haberlere konu olan politikacılar
Bir zamanlar gerçeğin saygın kaynakları olarak anılan haber medyasını ve politikacıların neler söylediklerini sorgulamaya başladık. Toplum daha fazla kutuplaştıkça, iki taraf da “sahte haber” ifadesini daha çok kullanıyor.
Bu yıl, özellikle dört Amerikan politikacı “sahte haber” ifadesi ile ilişkilendirildi.
Donald Trump, başkanlığı döneminde sahte haber kavramını popülerleştirdi, bu nedenle Trump’ın bu terimle ilişkilendirilen politikacılar listemizde en üst sırada olması sürpriz olamaz. Araştırmaya göre, 191.305.451 kişi eski başkanla ilgili bu tür haberlerle karşılaştı.
Listede bir sonraki isim şu anki ABD başkanı Joe Biden. Biden’ın adının geçtiği “sahte haber” paylaşımları internette 50.731.691 kişiye ulaştı.
Barack Obama ve Liz Cheney, adlarının ve “sahte haber” ifadesinin birlikte geçtiği paylaşımların erişimi açısından sırasıyla üçüncü ve dördüncü oldu.
Sahte haberler neden zararlı?
Sahte haberler gerçeği bulmayı zorlaştırır. Bazı yanlış bilgiler zararsız olsa ve temelsiz dedikodular olarak kenara atılsa bile, diğer yanlış bilgiler; bahsi geçen insanlar ve sahte haberlerin gerçek olduğuna inanan kişiler için zarar verici, kötü niyetli ve hatta tehlikeli olabilir.
İşte sahte haberlerin internette hızlı bir şekilde yayılması sonucunda ortaya çıkan bazı olumsuz sonuçlar:
- Toplumda güvensizlik yaratır: Sahte haberler, insanların haber medyası ve devlet yetkilileri gibi geleneksel hakikat kaynaklarına olan inançlarını kaybetmelerine neden olur. İnsanların komplo teorilerine kucak açmalarını sağlar.
- Algıyı değiştirir: Sahte haberler gerçeklikle kolay bir şekilde karıştırılabilir, böylece insanların kamuya mal olmuş kişiler, ünlüler ve olaylar ile ilgili algılarını olumsuz bir şekilde etkileyebilir. Ayrıca, önemli sosyal ve politik konularda kafa karışıklığına ve yanlış anlaşılmalara neden olur.
- Düşünceleri çarpıtır: Sahte haberlerin oluşturulmasının ana nedenlerinden biri insanların düşüncelerini değiştirmektir. Sahte haberlere inanma tuzağına düşerseniz kararlarınızI muhtemelen başka bir kişinin niyetine göre alırsınız.
- Düzmece veya şüpheli ilim yayar: Covid-19 pandemisinde görüldüğü gibi, sahte haberler halk sağlığını geniş ölçüde etkileyebilir.
- Fiziksel tehlikeler yaratabilir: Bir insanın iş veya ev adresi gibi özel bilgileri sahte haberlerle birlikte sızdırıldığında, bu onları fiziksel tehlikeye sokabilir.
Sahte haberler nasıl anlaşılır
Sahte haberler genellikle gerçekmiş gibi duran sahte web siteleri üzerinden yayıldığından ve gerçek sosyal medya sitelerinde paylaşıldığından dolayı, bunun mağduru olmak çok kolay. Dikkatsiz şekilde yapılan bir retweet veya hızlı bir paylaşım, yanlış bilgilerin yayılmasına istemsiz bir şekilde katkı yapmak anlamına gelir.
İşte sahte haberleri belirlemenize yardımcı olması ve paylaşmadan önce iki defa düşünmeniz için altı ipucu.
Sorular sorun
İnternette ilginç veya şok edici bir bilgiyle karşılaştığınızda, paylaş butonuna basmadan önce, sahte haber yaymadığınızdan emin olmak için kendinize şu soruları sorun:
- Haberi kim/hangi organizasyon yayıyor?
- Bu bilgi taraflı olabilir mi?
- Bu bilgiyi paylaşmadan önce gerçekleri dikkatli inceledim mi?
- Bu bilgi, kişinin menfaatleriyle veya onun hakkındaki hikayelerle eşleşiyor mu?
Sahte haberleri ortaya atan kişiler, kendilerine inanan kişilerin bu sahte gündemlerini paylaşmalarına bel bağlarlar. Bilginin gerçek veya sahte olduğundan emin değilseniz tedbiri elden bırakmayın ve paylaşmayın. Bilgi gerçekse ve yeterince haber niteliği taşıyorsa daha güvenilir kaynaklar eninde sonunda bu konuyu ele alacaktır.
Yalnızca sosyal medyaya bel bağlamayın
En yeni haberlerden haberdar olmak önemlidir. Ancak, çok fazla insan sosyal medyayı tek haber kaynağı olarak kullanıyor.
Meşru haber kaynakları, sosyal medya hesaplarında güvenilir haberler paylaşıyor olsa da sahte haberler birçok profil üzerinden yayıldığından dolayı sosyal medya platformları yanlış bilgilendirme konusunda bir üreme alanı hâline geldi.
Sosyal medyada ilgi çekici bir dedikodu bulursanız gerçekliğini doğrulamak için güvendiğiniz bir haber kaynağıyla karşılaştırdığınızdan emin olun.
Kaynağı doğrulayın
İnternette okuduğunuz bir şeyi asla göründüğü gibi kabul etmeyin; diğer medya hesaplarının aynı hikayeyi paylaşıp paylaşmadığını kontrol edin.
Örneğin, Twitter’da bir ünlünün ırkçı söylemlerde bulunduğu iddiasını görürseniz hikayeyi teyit etmek amacıyla saygın bir haber kaynağının bu hikayeyi ele alıp almadığını kontrol etmek için bir Google araması gerçekleştirin. Twitter’da gördükleriniz dışında ek bir bilgi bulamazsanız bu iddialar büyük ihtimalle sahtedir.
Yorumları okuyun
Bir habere yanıt olarak paylaşılan bağlantılar veya yorumlar bazen botlar veya hatalı bilgiler yaymak için görevlendirilmiş insanlar tarafından otomatik olarak oluşturulabilir. Ancak aynı zamanda gerçeği de ortaya çıkarabilirler. Makalenin altındaki yorumların taraflı olup olmadığını öğrenmek için sağduyunuzu kullanın..
Doğruluk kontrolü yapan bir site kullanın
Siyasi ve siyasi olmayan doğruluk kontrolü hizmeti sunan birçok web sitesi bulunuyor. Bunların en çok bilinenleri arasında factcheck.org, Snopes ve PolitiFact bulunuyor. Ancak, bir doğruluk kontrolü sitesi kullanırken bile bulguların taraflı olup olmadığını sorgulamak önemlidir.
Metodoloji
Bu çalışma, internette en çok aratılan ünlüleri, isimlerinin Ocak – Ekim 2022 arasında “sahte haber” ifadesiyle birlikte ne sıklıkta geçtiğini öğrenmek için sosyal dinleme kullanarak inceledi. Sonrasında bu ünlüleri; paylaşım sayısı, tekrar paylaşım dâhil paylaşım sayısı, görüntülenme, erişim ve etkileşim dâhil birçok faktöre bağlı olarak sıraladık.
